زود از دست دادن دندانهای شیری میتواند منجر به کاهش طول قوس فکی شود و رویش دندانهای جانشین را به مخاطره بیندازد. از طرف دیگر، مداخله به موقع میتواند فضا را برای رویش دندان دائمی حفظ کند.
زود از دست دادن دندان شیری در کودکان را بهتر است به دو قسمت قدامی(دندانهای پیشین و نیش) و خلفی (دندانهای آسیا) تقسیم کنیم.
از دست رفتن زودرس دندانهای قدامی
از دست دادن دندانهای قدامی اساسا به علت تروما و پوسیدگی دندان است. آسیب به دندانهای قدامی شیری شایع است؛ زیرا کودکان در حال تکامل مهارتهای حرکتی عمده هستند. به علاوه علی رغم تلاش برای بهبود مراقبتهای پیشگیری هنوز پوسیدگی سبب از دست رفتن دندانهای قدامی میشود.
دندانهای قدامی از دست رفته معمولاً به 4 دلیل جایگزین میشوند. عملکرد، تکلم، زیبایی و حفظ فضا. مورد چهارم از اهمیت کمتری برخوردار است. شواهد کمی برای حمایت از این تصور وجود داشته که کشیدن زودرس دندان قدامیموجب از دست رفتن فضا در قسمت قدام فک میگردد.
اگرچه عملکرد ضعیف جویدن هم به عنوان علتی برای جایگزین کردن دندان قدامی شیری پیشنهاد شده است ولیکن در این مورد، مشکلی برای تغذیه ثابت نشده است و اگر رژیم غذایی کودک مناسب باشد کودک میتواند به رشد طبیعی ادامه دهد.
همچنین اگر کودک مهارتهای تکلمی و گفتاری را قبل از کشیدن و از دست رفتن دندانهای قدامیکسب کرده باشد، از دست دادن دندانهای قدامی اهمیت خاصی در این زمینه ندارد، زیرا هر مشکل تکلمی که ایجاد گردد تمایل به موقتی بودن داشته و با رویش دندانهای قدامی دائمی بر طرف میشود.
ظاهرا معتبرترین دلیل برای جایگزینی دندانهای قدامی شیری، مسأله زیبایی است. گاهی کودکان به دلیل نداشتن دندانهای قدامی ابراز ناراحتی میکنند.
با این وجود، والدین با احتمال بیشتری نگران زیبایی کودکشان هستند. به هرحال آنچه حائز اهمیت است آن است که اگر والدین تمایلی به جایگزین شدن دندانهای قدامی شیری از دست رفته ندارند، مطمئن و بهترین راهکار، عدم درمان و عدم استفاده از فضانگهدار است.
از دست رفتن زودرس دندانهای خلفی و آسیای شیری
کشیدن دندانهای آسیای شیری میتواند منجر به از دست رفتن فضا شود. دندانهای عقبی به طرف جلو به سمت فضای ایجاد شده حاصل از کشیده شدن دندان حرکت کرده و قسمتی از فضا را پر میکنند.
همچنین دیده شده است که دندانهایی که در قدام دندان آسیای از دست رفته قرار دارد، به سمت عقب مهاجرت میکند. بنابراین از دست دادن فضا یا کاهش طول قوس از هر دو طرف میتواند رخ دهد.
نکته مهم: اگر حفرات بین دندانی ناشی از پوسیدگی، درمان نشوند و تماسهای بین دندانی از دست بروند، از دست رفتن فضا و کاهش طول قوس، حتی بدون از دست دادن دندان شیری هم میتواند رخ دهد.
درمانهای لازم برای جلوگیری از کاهش طول قوس و از دست رفتن فضا
1-نگهداری فضا با ایجاد ترمیم خوب آغاز میشود. ترمیم به موقع پوسیدگیهای بین دندانی و ایجاد تماسهای ایدهآل بین دندانی باعث میشود که فضا از دست نرود.
2-در صورتی که بدلیل عفونت و پوسیدگی شدید، مجبور به کشیدن دندان باشیم و هنوز زمان زیادی تا رویش دندانهای دائمی جایگزین باقی مانده است، باید از فضا نگهدارنده استفاده نمود.
انواع فضانگهدارها
این فضانگهدارها به صورت ثابت یک طرفه، ثابت دو طرفه، متحرک یک طرفه و یا متحرک دو طرفه طراحی میگردند و دارای اسامی مختلفی از قبیل بندولوپ، دیستال شو، لینگوال آچ و…. هستند.
ملاحظات مربوط به استفاده از فضانگهدارها برای والدین و کودکان
1- پس از آنکه فضانگهدارنده توسط دندانپزشک متخصص کودکان ساخته شد و در دهان کودک قرار داده شد، ممکن است چند روز طول بکشد تا کودک به آن عادت کند. در روزهای اول کودک ممکن است نسبت به فضانگهدارنده احساس ناخوشایندی داشته باشد اما بعد از چند روز به آن عادت میکند.
2- احتمال پوسیدگی و دکلسیفیکاسیون مینای دندان، بدلیل وجود جسم خارجی در دهان، از حالت طبیعی بیشتر است. بنابراین بهداشت بیمار و مسواک زدن منظم از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
دندانپزشک باید در خصوص نحوه ی تمیز کردن فضانگهدارنده به کودک و والدین آموزشهای لازم را بدهد تا بافت لثه سالم بماند و دچار پلاک دندانی نشود. در این خصوص لازم است روش صحیح مسواک زدن و استفاده از نخ دندان به کودک آموزش داده شود.
3- فضانگهدارهای ثابت با سمان مخصوص(همانند چسب) به دندانهای مجاور چسبانیده میشوند. بنابراین از دست کاری این فضانگهدارها باید پرهیز شود تا این فضانگهدارها لق و یا کنده نشوند.
آموزشهای لازم باید به کودک داده شود تا با انگشت یا زبان خود اقدام به فشار دادن، کشیدن یا تکان دادن آن نکند. توصیه میشود از خوردن غذاهای سفت و چسبناک، جویدن آدامس یا خوردن انواع آبنبات پرهیز شود زیرا ممکن است فضانگهدار کنده شود و یا قسمتی از خوراکیها در لابلای سیم و اجزای فضانگهدارنده گیر کند.
4- در صورت استفاده از فضانگهدارندههای متحرک، این فضانگهدارها در موقع خوردن وعدههای غذایی اصلی باید از دهان خارج گردند. سپس فضانگهدارها با مسواک تمیز شده و پس از تمیز کردن و شستشوی دندانها مجددا داخل دهان قرار داده شود.
5- در صورت بروز هرگونه مشکلی نظیر شکستن فضانگهدارها و یا زخم شدن دهان باید سریعا به دندانپزشک مراجعه شود.
6- معاینه و ملاقاتهای دندانپزشکی به صورت منظم هر 6-4 ماه باید صورت گیرد و فضانگهدار و سلامت دندانها توسط دندانپزشک چک شود.
7- زمانی که دندان دائمیجایگزین شروع به رویش کرد و در حفره دهان ظاهر گردید، باید به دندانپزشک مراجعه نمود تا فضانگهدار برداشته شود.
